ΣΥΝΤΗΡΗΣΗ ΕΙΚΟΝΩΝ

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗ ΖΩΓΡΑΦΙΚΩΝ ΕΡΓΩΝ 28ης ΕΒΑ

"Γιατροί" για έργα τέχνης




Του ΓΙΩΡΓΟΥ ΚΩΝΣΤΑ
"O συντηρητής είναι ο...γιατρός για τα έργα τέχνης και αυτό δεν είναι υπερβολή". Οι άνθρωποι του εργαστηρίου συντήρησης ζωγραφικών έργων της 28ης ΕΒΑ, είναι αυτοί που δίνουν χρώμα σε κατάμαυρες από την υγρασία και την κάπνα εικόνες, που μετατρέπουν σε εύχρηστα τέμπλα και άλλο υλικό που χρησιμοπείται σε ναούς και θρησκευτικά μνημεία.
Μια δουλειά λεπτή και εξαιρετικά δύσκολη που απαιτεί τεράστια υπομονή και προσήλωση.
" Οπως στην ιατρική χρησιμοποιούμε κάποια διαγνωστικές μεθόδους το ίδιο και στη συντήρηση"μας λέει ο κ. Γιώργος Μακράκης συντηρητής της 28ης ΕΒΑ επεξηγώντας στη συνέχεια ότι "κάνουμε κάποιες υπεριώδεις φωτογραφήσεις, βλέπουμε πολλές φορές και κάτω από την εικόνα με τον υπέρυθρο ανακλαστογράφο αναζητώντας στοιχεία για το σχέδιο του ζωγράφου. Αυτό μας βοηθάει να ανακαλύψουμε τη σπουδαιότητα της. Επίσης γίνονται και ακτινογραφίες πάνω σε εικόνες. Εδώ δεν έχουμε τον αναγκαίο εξοπλισμό και χρησιμοποιούμε τον ιατρικό, προκειμένου να δούμε αν κάτω από την εικόνα υπάρχει κάποια δεύτερη ή και κάποια τρίτη, καθώς στην πάροδο των αιώνων πολλές φορές άλλοι καλλιτέχνες ή συντηρητές επενέβαιναν στα έργα και ζωγράφιζαν άλλες φιγούρες πάνω στην πρώτη εικόνα".
Η ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ
Η διαδικασία συντήρησης έχει πραγματικά ενδιαφέρουσα καθώς απαιτεί ξεχωριστή μεθοδικότητα. Οταν έρχεται μια εικόνα φωτογραφίζεται, γίνεται μια καρτέλα με πληροφορίες για το κάθε έργο και στη συνέχεια οι συντηρητές συνεδριάζουν και συζητούν για τη φθορά της και πως θα την αντιμετωπίσουν. Οταν δεν έχει κάποια ιδιαίτερη δυσκολία χρησιμοποιούν χημικά ή χειροκίνητα μέσα για να επιδιορθώσουν τη ζημιά. Ενα 80% των εργασιών όμως απαιτεί τη χρήση χημικών ουσιών. "Μια βασική δουλειά μας είνα η αφαίρεση του πρωτότυπου βερνικού , το οποίο είναι και από τα πιο φθαρμένα υλικά πάνω σε μια εικόνα γιατί έχει οξυδωθεί λόγω της κάπνας, των ρύπων, της υγρασίας που προκαλούν το μαύρισμα της. Με την αφαίρεση της μεμβράνη τους βερνικού και την χρησιμοποίηση νέου η ζωγραφιά είναι ανέπαφη" τονίζει ο συντηρητής.
Η συντηρήτρια κ. Πιπίνα Δημητριάδου εργάζεται πάνω σε μια εικόνα του 18ου αιώνα. "Πρώτα κάνουμε στερέωση σε κάποια τμήματα που ετοιμάζονται να αποκοπούν, μετά προχωράμε σε χημικό και μηχανικό καθαρισμό και του βερνικιού και των επικαθέσεων. Πάντα προσπαθούμε να καθαρίζουμε ποσοστό του βερνικιού ώστε να μην θίγεται το χρώμα. Είναι θέμα εμπειρίας. Αφού ολοκληρωθεί ο καθαρισμός, ανάλογα με το έργο κάνουμε χρωματικές συμπληρώσεις χωρίς να θίγεται η προσωπικότητα του έργου" λέει.
ΒΑΣΙΚΗ ΑΡΧΗ
Για κάθε συντηρητή βασική αρχή αποτελεί η όποια παρέμβαση να μην θίγει την ταυτότητα του έργου έτσι όπως την έχει δώσει ο καλλιτέχνης. "Πολλές φορές λαμβάνουμε υπόψιν αν η εικόνα θα επιστρέψει στην εκκλησία ή αν θα έχει μουσειακό χαρακτήρα. Υπάρχει διαφορετική αντιμετώπιση για το αν έχει λειτουργική χρήση ένα αντικείμενο ή αν θα μπει σε μια έκθεση" τονίζει ο κ. Μακράκης.
ΣΗΜΑΔΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ
Ανάμεσα στις εικόνες και ορισμένες με εμφανή στα σημάδια πυροβόλου όπλου που τις έχει καταστρέψει ή κάποιου αιχμηρού αντικειμένου. Αυτά τα σημεία ο συντηρητής τα αφήνει ανέπαφα. "Εκεί δεν επεμβαίνουμε γιατί αποτελούν ιστορικά στοιχεία τα οποία πρέπει να παραμείνουν" μας λένε οι συντηρητές. Επίσης το ξύλο μιας εικόνας σπάνια αντικαθίσταται γιατί αποτελεί στοιχείο της. Απλά στερεώνεται και καθαρίζεται με αποεντομωτικά. Για τους συντηρητές δεν υπάρχει η έκφραση "σηκώνω τα χέρια ψηλά" όσο φθαρμένη κα να είναι μια εικόνα. Πάντα μπορούν να κάνουν κάτι.
ΤΑΠΕΙΝΩΣΗ
"Ο συντηρητής είνα ένας ταπεινός εργάτης. Ενώ ο καλλιτέχνης έχει στόχο την επιβράβευση ο συντηρητής έχει ως στόχο η δουλειά του να μην φαίνεται πάρα πολύ, να μην αναδεικνύεται. Τότε είναι επιτυχημένη η δουλειά του. Παλιότερα στη συντήρηση ουσιαστικά τα έργα πολλές φορές ξαναζωγραφίζονταν κάτι που δεν ισχύει σήμερα. Πολλές φορές η συντήρηση έχει κάνει μεγαλύτερη ζημία στα έργα από ότι ο χρόνος" αναφέρει ο κ. Μακράκης.
Η μεγαλύτερη ανταμοιβή για καθένα από τους ανθρώπους που εργάζονται πάνω σε αυτό το το αντικείμενο είναι όταν βλέπουν τη δουλειά τους ολοκληρωμένη. "Αυτό που πιστεύω είναι ότι ο συντηρητής βλέπει τον καλλιτέχνη δουλεύοντας πάνω στην εικόνα, βλέπεις τη δουλειά που έκανε πολλές φορές έχουεμε φτάσει στο σημείο να μονολογούμε τη έφτιαξε ο άνθρωπος, πως δούλευε έτσι πριν από τόσους αιώνες" σχολιάζει ο κ. Μακράκης, ο οποίος και εκτιμά πως οι όσο πιο παλιό είναι ένα έργο τόσο καλύτερη μπορεί να γίνει η συντήρηση του.
ΤΟ ΠΑΛΙΟ...ΕΙΝΑΙ ΚΑΙ ΚΑΛΟ!
Οι συνομιλητές καταρίπτουν την πεποιήθηση μας ότι όσο παλιότερη είναι μια εικόνα ή ένα τέμπλο τόσο πιο δύσκολη είναι και η συντήρηση του. " Οι εικόνες του 20ου αιώνα είναι προβληματικές γιατί τα υλικά κατασκευής δεν είναι καλά σε αντίθεση με τους καλλιτέχνες του παρελθόντος που χρησιμοποιούσαν εξαιρετικά υλικά. Μια εικόνα του 17ου-18ου αιώνα είναι σε καλύτερη κατάσταση από μια του 20ου αιώνα γιατί έχει "γεράσει", έχει αποδείξει ότι είναι σε καλή κατάσταση. Και όσο πιο παλιά πάμε διασώζονται οι εικόνες που ήταν πάνω σε καλό υλικό και καλό ξύλο. Όσο πλησιάζουμε στον 20αιώνα τα υλικά είναι λιγότερο μελετημένα και λιγότερο φροντισμένα. Το χρύσωμα της εικόνας παλιά γίνονταν με ένα τρόπο ώστε να είναι πιο ανθεκτικό στο χρόνο. Τώρα τα υλικά είναι πιο ευτελή. Οτι έχει απομείνει σήμερα από το παρελθόν είναι προϊόν εξαιρετικής δουλειάς"
ΤΟ ΑΓΧΟΣ
Το μεγαλύτερο άγχος για ένα συντηρητή είναι αν κάτω από την εικόνα που φαίνεται υπάρχει και άλλη εικόνα. Ειδικά σε παλιές εικόνες πρέπει να δουν αν υπάρχει κάτι από κάτω, τι ποιότητας είναι , αν αξίζει να αφαιρεθεί η εικόνα που βλέπετε για να αναδειχθεί η η πρώτη δουλειά.
ΟΙ ΤΟΙΧΟΓΡΑΦΙΕΣ
Ένα άλλο αντικείμενο εργασίας του τμήματος είναι οι τοιχογραφίες που απαντώνται συνήθως σε εκκλησίες και απαιτούν εξωτερική εργασία. "Οι τοιχογραφίες είναι μια τεχνική ζωγραφικής πάν σε " φρέσκο", νωπό σουβά που μόλις έχει στεγνώσει και έχουν με διάρκεια ζωής 500-600 έτων . Είναι πολύ ανθετικές και δεν έχουν καμία σχέση με τις σύγχρονες μορφές τοιχογράφησης. Το βασικό του πρόβλημε είναι τα άλατα. Η υγρασία αλλοιώνει την ζωγραφική επιφάνεια και δεν αφήνει να δούμε την τοιχογραφία. Για να τα αφαιρέσουμε αφού πάντα φωτογραφήσουμε, χαρτογραφήσουμε τις φθορές, χρησιμοποιούμε διάφορα μείγματα που ελαττώνουν τα άλατα και στη συνέχεια περισσότερο με το νυστέριι. Πηγαίνουμε πάρα πολύ αργά προκειμένου να μην φθαρεί η τοιχογραφία και να αποκαλυφθεί πλήρως" παρατηρεί ο συντηρηττής.
ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ
Αυτή τη στιγμή το τμήμα διαθέτει ένα πολύ μικρό δυναμικό συντηρητών προκειμένου να ανταποκριθεί στις ανάγκες που υπάρχουν σε όλο το νομό. Μόνο στην Κάντανο υπάρχουν 30 εκκλησίες και σε πολλές εγκαταλελειμένες γειτονιές και χωριά μπορεί να μην βρίσκεις άνθρωπο αλλά θα βρεις 2 και 3 εκκλησίες που απαιτούν συντήρηση. Ανάλογα μεγάλος είναι και ο αριθμός των εικόνων που συντηρεί το τμήμα στο οποίο υπηρετουν οι Χρυσούλα Σγουράκη και Νίκος Λιγοξυγκάκης και οι συμβασιούχοι Ιωάννα Στεφανουδάκη και Αγγελική Καραπατάκη. Ενας αριθμός συντηρητών που δεν επαρκεί και που επιβάλλεται να ενισχυθεί.







Μ. ΑΝΔΡΙΑΝΑΚΗΣ


"Σημαντικό τμήμα"


"Το τμήμα συντήρησης της 28ης ΕΒΑ έχει επιτύχει πολύ σημαντικές παρεμβάσεις σε έργα σε όλη την Κρήτη. Μιλάμε για πάρα πολλές εικόνες, τοιχογραφίες σε εκκλησίες κα." αναφέρει ο κ. Μ. Ανδριανάκης συμπληρώνοντας πως "θέλω να ευχαριστήσω τους συντηρητές για ότι κάνουν γιατί πραγματικά κάνουν εξαιρετική δουλειά και είναι αυτοί που με την εμπειρία και τις ειδικές σπουδές τους επαναφέρουν σπάνια αντικείμενα στην αρχική τους κατάσταση. Εχουμε πάρα πολλές περιπτώσεις πολύ δύσκολες που επενέβησαν οι συντηρητές με μεγάλη επιτυχία.Υπάρχει και θέμα με την υγεία τους γιατί χρησιμοποιούν χημικά για τη δουλειά τους και είναι ένα ζήτημα που μας απασχολεί ιδιαίτερα." Στα Χανιά υπάρχουν ανεπτυγμένα όλα τα αναγκαία συνεργεία εικόνων, ψηφιδωτών, κεραμικής, λιθίνων, μεταλικών. "Εκεί που έχουμε πρόβλημα είναι στα υφάσματα όπου προσλαμβάνουμε ειδικούς συντηρητές" τονίζει ο προιστάμενος.