ΜΕ ΣΠΑΝΙΕΣ, ΞΕΧΩΡΙΣΤΕΣ ΧΕΙΡΟΠΟΙΗΤΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Τεχνίτες... Καλλιτέχνες Από: Γιώργος Κώνστας Δημοσιεύθηκε στις: 13-10-2012

Τέχνες παλιές αλλά όχι ξεχασμένες. Οπλισμένοι με τη δύναμη του μυαλού, τη δημιουργική φαντασία, τις ικανότητες των χεριών τους, καλλιτέχνες, ερασιτέχνες ή και επαγγελματίες, συνεχίζουν να κρατούν ζωντανές πατροπαράδοτες τεχνικές και να κατασκευάζουν σπάνια δημιουργήματα. Αναζητήσαμε, βρήκαμε και συνομιλήσαμε με ορισμένους εξ αυτών παρουσιάζοντας ένα μέρος της δουλειάς τους. Μια δουλειά που αξίζει να συνεχιστεί... ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΤΖΑΝΟΥΔΑΚΗ Κούκλες με... ψυχή! Προπολεμικά στα χωριά του Ανατολικού Σελίνου. Κόσμος πολύς τότε, πάρα πολλά και τα παιδιά. Για να έχουν να παίξουν κάτι τα κοριτσάκια, οι μεγάλοι επιστράτευαν όλη τη φαντασία και την τέχνη τους κατασκευάζοντας κούκλες από καλάμι, πανιά και ό,τι άλλο ύφασμα είχαν τότε. Παιδί τότε η κα Κατερίνα Τζανουδάκη από τα Μαράλια, μεγάλωσε με τις κούκλες αγκαλιά και δεν μπορεί να τις αποχωριστεί ούτε σήμερα, καθώς συνεχίζει να κατασκευάζει ακόμα και σήμερα χειροποίητες κούκλες! 'Για μας τα παιδιά τότε, μια κούκλα ήταν όλη η ζωή μας. Παίζαμε με αυτές από το πρωί ως το βράδυ. Δεν είχαμε τίποτα άλλο! Δεν ξέρω αν και στα Χανιά υπήρχαν κούκλες εμπορίου. Τις έφτιαχναν οι μητέρες και οι γιαγιάδες μας' εξηγεί η κα Κατερίνα. Εκείνη την εποχή τα υλικά για την κατασκευή των κούκλων βρίσκονταν πολύ δύσκολα. 'Γυρίζαμε μέσα στο χωριό όπου ήταν μοδίστρες και μαζεύαμε πανάκια έξω από τα σπίτια των μοδιστρών. Με αυτά φτιάχναμε το κεφάλι. Στη συνέχεια το τυλίγαμε με ένα πανί που ήταν σε καλή κατάσταση και ράβαμε μόνες μας τα φουστανάκια. Πέρναμε τις κούκλες στα λιόφυτα και τους φτιάχναμε σπιτάκια μέσα στις κουφάλες των δέντρων. Προσωπικά, κούκλα εμπορίου είδα πολύ μεγάλη σε ηλικία' λέει η συνομιλήτριά μας. Παρόλο που πέρασαν χρόνια πολλά, η κα Τζανουδάκη δεν ξέχασε την τέχνη. Ακόμα και σήμερα με μεγάλη επιμέλεια συνεχίζει και κατασκευάζει κούκλες σχεδόν όπως και παλιά. Το χαρακτηριστικό των κατασκευών, ότι κάθε κούκλα είναι διαφορετική, καμία δεν μοιάζει με την άλλη, τα ρούχα τους αλλάζουν, πλένονται. Παίρνοντας δύο μικρά καλάμια, η κα Κατερίνα τα ενώνει στη μια τους αρχή. Εκεί βάζει βαμβάκι (αντί για τα κομματάκια πανιού που έβαζαν παλιότερα), το σκεπάζει με ένα πανί. Σχηματίζεται το κεφάλι της κούκλας. Ανάλογη δουλειά θα γίνει στα κάτω άκρα των καλαμιών όπου είναι τα πόδια και σε ένα τρίτο καλάμι που μπαίνει κάθετα στα άλλα δύο όπου θα είναι τα χέρια. Όταν ολοκληρωθεί αυτή η δουλειά, έρχεται η ώρα του φορέματος. Τις περισσότερες φορές είναι ένα πανί ραμμένο, με σχέδια ή όχι. Στη συνέχεια με κλωστή ράβει τα χαρακτηριστικά του προσώπου της κούκλας, το χαμόγελο, τα μάτια, τα φρύδια. Αυτά μπορούν να γίνουν και με ένα καλό μολύβι. Για μαλλιά χρησιμοποιείται, τι άλλο, μαλλί. Και για το τέλος έρχεται η διακόσμηση με ό,τι θέλει ο κατασκευαστής. Σαρίκι, μαχαίρι για τον Κρητικό, καλυμμαύκι για τον ιερέα, κορδέλες ή καπέλα για κορίτσια. Τεράστια ποικιλία. 'Τα παιδιά που βλέπουν να κατασκευάζονται, εντυπωσιάζονται γιατί δεν μπορούσαν να πιστεψουν ότι με ξύλο και πανιά φτιάχνεις μια κούκλα. Οι πιο μεγάλες γυναίκες συγκινούνται και τα θυμούνται με μεγάλη αγάπη, γιατί με αυτά μεγαλώσαμε, αυτά ήταν τα πρώτα και τα τελευταία μας παιγνίδια' καταλήγει η κα Τζανουδάκη, που συμμετέχει στον σύλλογο 'Ιριδα' μέσω του οποίου έχει παρουσιάσει τη δουλειά της σε δεκάδες εκθέσεις. ΓΙΩΡΓΟΣ ΣΤΑΜΑΤΑΚΗΣ Ιεροτελεστία η κατασκευή βιολιού 'Δεν έβγαλα ποτέ λεφτά από την κατασκευή βιολιών. Για μένα ήταν πάντα μεράκι, αγάπη, πάθος' λέει ο κ. Γιώργος Σταματάκης, ένας από τους πιο αυθεντικούς κατασκευαστές βιολιών στη χώρα, ένας πραγματικός οργανοποιός αν και ο ίδιος δεν ενδιαφέρεται για τον τίτλο. Το πιο σημαντικό στη δουλειά του είναι η λεπτομέρεια. Ολα στις κατασκευές του είναι άριστα μελετημένα, μετρημένα, σχεδιασμένα. Για αυτό και η ποιότητα τους είναι μοναδική. Αυτοδίδακτος ο κ. Σταματάκης, από μικρός ήθελε να ασχοληθεί με τη μουσική. 'Καθώς ο πόλεμος πλησίαζε προς το τέλος, αναπτερώθηκε λίγο το ηθικό μας. Παρά την πείνα μας και τις άθλιες συνθήκες της εποχής, στο χωριό μου στην Πλατυβόλα Κεραμειών μαζευόμασταν καμιά 10αριά νέοι σε ένα σπίτι και τραγουδούσαμε, κάποιος έκανε ότι έπαιζε μπουζουκάκι, τρώγαμε κάνα σύκο, αμύγδαλα, ό,τι βρίσκαμε και πίναμε λίγο κρασάκι. Μου άρεσε η μουσική και αποφάσισα να φτιάξω ένα δικό μου όργανο. Είχε έλθει στο χωριό ένας οργανοπαίκτης ο Μ. Κουρκουνάκης και παρατήρησα τη λύρα του καλά. Στη συνέχεια κατέβηκα μια φορά στα Χανιά στην 'Τέρψι' όπουν είχαν μια λύρα και κρεμόταν στη βιτρίνα. Με ένα χαρτί και ένα μολύβι σημάδεψα τη λύρα όπως την έβλεπα, έκανα ένα σχέδιο και πήγα στο χωριό, βρήκα μια αχλάδα και από αυτήν έφτιαξα την πρώτη μου λύρα που την έχω ακόμα. Ουδείς πίστευε ότι την είχα φτιάξει εγώ με ένα σκεπάρνι και έναν ξυλοφά του πατέρα μου! Οποιος την έβλεπε έλεγε πως είναι αδύνατο να την έχει φτιάξει το παιδί και εγώ ακόμα και σήμερα δεν μπορώ να πιστέψω πώς τα κατάφερα' θυμάται ο συνομιλητής μας. Και πράγματι παίρνοντας στα χέρια μας το μουσικό όργανο που κατασκευάστηκε πριν από 67 χρόνια καταλαβαίνεις πόσο ταλέντο είχε από τότε. Δυστυχώς δεν υπήρχαν σχολές για να εξελίξει τις ικανότητες του ο κ. Σταματάκης. Ωστόσο το ότι έγινε επιπλοποιός, τον βοήθησε στο να συνεχίζει έστω και ερασιτεχνικά την κατασκευή βιολιών. Κάποια στιγμή έκανε το δικό του επιπλοποιείο, άρχισε να παίζει βιολί και να συμμετέχει σε γλέντια, γάμους, πανηγύρια. 'Το βιολί είναι ο βασιλιάς των οργάνων, το δυσκολότερο στην μάθηση αλλά πολύ πιο δύσκολη η κατασκευή του. Εχει τόσα πολλά μυστικά' μας αναφέρει, δείχνοντάς μας παράλληλα και δύο βιολιά του 'κουτιού', που κατασκεύασε πριν από μερικά χρόνια και εντυπωσιάζουν με την εμφάνισή τους. Του ζητάμε να μας αποκαλύψει μερικά από τα μυστικά του. 'Το πρώτο είναι, να είναι καλό το ξύλο. Το κατάλληλο ξύλο για το βιολί είναι το κελεπέτσι, ο ασφένδαμος όπως τον λέμε εδώ αλλά επειδή δεν είναι τα πάντα μια ποιότητα όπως και οι άνθρωποι, έχει πολύ μεγάλη σημασία το πότε κόπηκε το ξύλο, από ποιο σημείο του δέντρου, πού ήταν φυτεμένο, πού φυλάχθηκε. Ενα άλλο μυστικό είναι το σχήμα του βιολιού. Το βιολί δεν έχει ούτε ένα κομματάκι ίσιο, είναι γεμάτο καμπύλες, εξογκώματα, κοίλα σημεία. Αυτό γίνεται βέβαια για τον ήχο. Γιατί το βιολί έχει όλη τη μουσική του κόσμου μέσα του, αρκεί να έχει κάποιος την ικανότητα να το παίξει όπως πρέπει' μας λέει. Ολα αυτά τα χρόνια ο κ. Σταματάκης πειραματίσθηκε, έφτιαξε, κόλλησε, άλλαξε, πρόσθεσε, αφαίρεσε έκανε δεκάδες αλλαγές. Η ποιότητα της δουλειάς του εκτιμάται από αυτούς που γνωρίζουν και δεν είναι τυχαίο ότι δύο βιολία δική του δημιουργίας αξιοποιήθηκαν για συναυλία που πραγματοποιήθηκε στο Μεγάλο Αρσενάλι. Πλέον λιγοστά είναι τα χειροποίητα βιολιά στην αγορά. Εχουν κυρίαρχήσει τα βιομηχανικά. Ομως μικρά έργα Τέχνης όπως αυτά που κατασκευάζει ο κ. Σταματάκης, συνεχίζουν να ενθουσιάζουν τους φίλους της μουσικής και όχι μόνο. ΜΑΡΙΑ ΑΠΟΣΤΟΛΑΚΗ Ολα στο χέρι 'Το υφαντό είναι ένα καλλιτέχνημα. Ενα χρηστικό έργο Τέχνης που θα το έχεις για μια ζωή' είναι τα λόγια της κας Μαρίας Αποστολάκη. Στη μικρή της βιοτεχνία η κα Αποστολάκη κατασκευάζει στο χέρι ή στον αργαλειό μια πολύ μεγάλη ποικιλία υφαντών, ακολουθώντας την τέχνη των παλιών υφαντριών. Ξεκίνησε την επαφή της με την υφαντική σε ηλικία 14 ετών. 'Μου έδειξε την τέχνη στην αρχή της δεκαετίας του ’60 μια θεία μου που εργαζόταν τότε για την Καλούτση. Η Καλούτση τότε "έντυνε" το σπίτι. Μιλάμε για μια πραγματική βιομηχανία, έφτιαχνε από σεντόνια, κουρτίνες, φούστες, φορεμάτακια παιδικά κ.ά.. Οταν πήγα εγώ, δούλευαν 70 άτομα αλλά παλιότερα, μετά το πόλεμο, είχε φτάσει τα 200! Μοδίστρες, σχεδιάστριες, γυναίκες ειδικές για το βάψιμο των ρούχων. Καταπληκτικές δημιουργίες π.χ. ό,τι βάφονταν εκείνη την εποχή με χρώμα από βελανίδι ακόμα και σήμερα διατηρείται σαν καινούργιο'. Μετά από 3-4 χρόνια η κα Μαρία άρχισε να δουλεύει μόνη της με ένα μικρό αργαλειό και στη συνέχεια προχώρησε στη δική της βιοτεχνία που έφτασε να έχει μέχρι και 15 υφάντριες. 'Ολα αυτά την καλή εποχή. Τώρα με την κρίση, με δυσκολία κρατιόμαστε. Δεν είχαμε ποτέ βέβαια καμία βοήθεια από το κράτος. Δεν προβλέπονταν να ενταχθείς σε κάποιο πρόγραμμα αν είχες έδρα μέσα στην πόλη' αναφέρει. Σήμερα στη μικρή της βιοτεχνία στη Χαλέπα, η κα Αποστολάκη φτιάχνει πετσέτες, τραπεζομάντιλα, κουρτίνες, σεντόνια, μαξιλαροθήκες ποιοτικά υφαντά κάθε είδους, όλα κεντημένα στο χέρι, άλλα ακόμα στον αργαλειό. 'Ευτυχώς υπάρχει ένα μέρος του κόσμου που ξέφυγε από τα κινέζικα και τα συναφή που είναι βιομηχανοποιημένα. Αυτά μας έκαναν μεγάλη ζημιά, γιατί γέμισαν την αγορά και πολλές φορές ο κόσμος ψάχνει το φτηνό που είναι όμως και κακής ποιότητας. Τώρα βλέπουμε ότι υπάρχουν νοικοκυριά που θέλουν το χειροποιήτο, το βαμβακερό ύφασμα για το σπίτι του, όχι το ετοιματζίδικο' εξηγεί καθώς μας δείχνει σεντόνια και μαξιλαροθήκες έτοιμα προς παράδοση για μια βίλα στο Ακρωτήρι. Τα χειροποιήτα υφαντά θέλουν και την ανάλογη διακόσμηση. Τα ανάλογα έπιπλα, το τζάκι, τα κλασσικά και πιο παραδοσιακά έπιπλα. 'Πλέον έχουμε κατεβάσει τις τιμές μας σε όλα τα είδη λόγω της κρίσης, προκειμένου να αυξήσουμε το ρεύμα που υπάρχει πάλι προς την παραδοσιακή υφαντική. ΤΕΒΕ, Εφορία, χαράτσια μάς έχουν φέρει σε πολύ δύσκολη κατάσταση αλλά παρόλα αυτά προσπαθούμε να αντισταθούμε και να μην κλείσουμε, γιατί κλείνοντας βιοτεχνίες όπως αυτές, χάνεται ένα σημαντικό μέρος της παράδοσης μας. Παλεύουμε και προσπαθούμε' καταλήγει η κα Αποστολάκη.