ΑΠΟ ΑΓΡΟΤΙΚΟ ΧΩΡΙΟ... ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟΣ ΠΡΟΟΡΙΣΜΟΣ Η Αγιά Μαρίνα του χθες και του σήμερα Από: Γιώργος Κώνστας Δημοσιεύθηκε στις: 24-08-2013 12:48:23 Eνα χωριό, η πορεία του οποίου την τελευταία 100ετία αντικατοπτρίζει την πορεία της Κρήτης αν όχι όλη της Ελλάδας. Από μικρός αγροτικός οικισμός με λίγες εκατοντάδες κατοίκους, παραθαλάσσιο θέρετρο με χιλιάδες επισκέπτες. Μια μικρή καταγραφή της πορείας αυτής από το χθες στο σήμερα μέσα από τις αφηγήσεις παλιών κατοίκων αλλά και τα όνειρα και τις επιδιώξεις των νέων κατοίκων της επιδιώκουμε μέσα από το σημερινό μας αφιέρωμα. Το συγκεκριμένο ρεπορτάζ δεν θα μπορούσε να ολοκληρωθεί χωρίς τη βοήθεια και τη συμπαράσταση της κας Δήμητρας Γραμβουσάκη, ενός ανθρώπου με πολύ μεγάλη προσφορά στο πολιτικό και κοινωνικό "γίγνεσθαι" της περιοχής. Το... χωριό μας «Για μας η Αγία Μαρίνα ήταν, είναι και θα είναι το χωριό μας. Όποιος ακούει χωριό για την Αγιά Μαρίνα, μας κάνει πλάκα. "Τι χωριό αυτό είναι πόλη ολόκληρη" μας λένε, αλλά για μας παραμένει η γειτονιά μας», είναι τα λόγια του 22χρονου Βαγγέλη Νικολουδάκη. Ενας εκ των πολλών νέων που παραμένουν ενεργοί και δημιουργικοί στον τόπο τους. Ο Βαγγέλης ακούει ιστορίες για την παλιά Αγ. Μαρίνα και παράλληλα ζει την Αγ. Μαρίνα του σήμερα. Την έντονη τουριστική ανάπτυξη, τηνπολυκοσμία. «Την αποδέχεσαι την πολυκοσμία. Δεν μπορείς να κάνεις και αλλιώς γιατί όλος ο κόσμος ζει από τον τουρισμό. Κάποιες φορές υπερβαίνει τα όρια. Για να αλλάξει προς το καλύτερο, αρκεί αυτό που κάνουμε τώρα. Με την ενεργοποίηση του πολιτιστικού μας συλλόγου, τη δημιουργία του Λαογραφικού Μουσείου την επιστροφή στην παράδοση» αναφέρει ο νεαρός. Μια βόλτα στο πάνω χωριό σε εκπλήσσει με τα γραφικά στενοσόκακα, καλοδιατηρημένα και προσεγμένα στις περισσότερες περιπτώσεις.«Το χωριό δεν είναι μόνο η παραλία και τα club! Από ψηλά έχει μια απίθανη θέα, υπάρχει φυσικό περιβάλλον και οι άνθρωποι είναι φιλόξενοι. Ακούγοντας τους παλιούς δεν μπορώ να ξεχάσω τις διηγήσεις τους για τα πολλά αμπέλια της περιοχής και τους μούστους που πότιζαν τους δρόμους κάθε Σεπτέμβρη» αναφέρει ο Βαγγέλης. ΑΡΜΟΝΙΑ Γέννημα θρέμμα της Αγ. Μαρίνας και ο 26χρονος Κώστας Ηλιάκης. «Μου αρέσει που δεν είμαστε απομονωμένοι, μου αρέσει που έχουμε αγκαλιάσει τον τουρισμό αλλά δεν τον έχουμε αξιοποιήσει σωστά. Εδώ στο πάνω χωριό ο θεσμός της γειτονιάς είναι ακόμα πιο ισχυρός ακόμα και σήμερα. Θα ήθελα στην Αγ. Μαρίνα να δω περισσότερες εικόνες βγαλμένες μέσα από την παράδοση. Δεν θα θελα ένα γραφικό χωριό που να θυμίζει το παρελθόν αλλά να υπάρχει μια αρμονία ανάμεσα στο παλιό και στο νέο». «Ο τουρισμός άλλαξε την εικόνα της περιοχής! Τον άνθρωπο τον άλλαξε;», το επόμενο ερώτημα μας... «Σε εμάς εδώ, στο πάνω χωριό δεν το βλέπω τόσο πολύ. Η πόρτα παραμένει ανοικτή για τον γείτονα. Ισως να έχουμε απομακρυνθεί εξαιτίας του ότι όλοι εργάζονται πολλές ώρες, λείπουν μεγάλο χρονικό διάστημα από το σπίτι τους. Όμως και πάλι το αίσθημα της γειτονιάς δεν έχει χαθεί». Παρά την οικοδομική έξαρση των τελευταίων ετών, η περιοχή κρατάει ακόμα δείγματα της κλασικής κρητικής αρχιτεκτονικής. Αυλές με λουλούδια και κηπευτικά, σπίτια με κεραμιδοσκεπές, τα σπήλαια της περιοχής, μικρές φυσιολατρικές διαδρομές προς την ενδοχώρα. Μικρές, ξεχωριστές εικόνες που δεν έχουν καμία σχέση με το παραλιακό μέτωπο. Ζητάμε από τα παιδιά να φανταστούν το χωριό τους μετά από 20-40 χρόνια. «Σαράντα είναι πολλά... για τα 20 δεν πιστεύω ότι θα έχουμε μεγάλες αλλαγές», είναι η άποψη του Κώστα, ενώ ο Βαγγέλης προβληματίζεται από το ότι κάποιες εικόνες του παρελθόντος έχουν αρχίσει και ξεθωριάζουν. «Τα παιδιά που έχουν χαθεί από τις αυλές και τις αλάνες, εγκλωβισμένα συνήθως μπροστά σε οθόνες, τη θεία τη Μανούσαινα που περνούσαμε από την αυλή της και μας γέμιζε τις φούχτες με αμύγδαλα. Αυτές είναι εικόνες που πλέον όσο περνάει ο καιρός χάνονται...» θυμάται. «Ελα να δεις ένα μπικίνι...» «Το κέντρο της Αγ. Μαρίνας ήταν πάντα το πάνω χωριό. Κοντά στη θάλασσα δεν υπήρχε τίποτα παρά μόνο κήποι» θυμάται ο κ. Νίκος Καστρινάκης, ένας σεβαστός γέροντας μόνιμος κάτοικος της Αγίας Μαρίνας. Γεννημένος το 1928, έχει πολύ ισχυρές μνήμες από την περιοχή προπολεμικά. Το χωριό ζούσε χάρις στην αγροτική του παραγωγή, αμπέλια και σταφίδες, ελιές και κηπευτικά αλλά και τα καμίνια που λειτουργούσαν σε όλη την γύρω περιοχή. «Η βασική ενασχόληση των κατοίκων ήταν η κεραμοποιεία. Από εκεί περίμεναν να ζήσουν» λέει ο κ. Νίκος. Kανείς δεν ήθελε... άμμο, δηλαδή οικόπεδο πάνω στη θάλασσα αλλά στην ενδοχώρα που ήταν πιο εύφορα. «Εκεί στη Φλορίδα (σ.σ. το σημείο που σήμερα είναι το Villa Mercedes) έδιναν οικόπεδα σε χαμηλές τιμές αλλά ποιος τό ?θελε που βγαζε μόνο χοχλιδάκια» αναφέρει. Η διασκέδαση των κατοίκων η κλασική της εποχής. Κάποιος γάμος, ένα πανηγύρι και μπόλικες αποσπερίδες στις αυλές. «Πηγαίναμε και μπάνιο στη θάλασσα. Καμία σχέση βέβαια με τη σημερινή κοσμοσυρροή. Σπάνια να έβλεπες γυναίκα βέβαια στη θάλασσα, βλέπεις ήταν τα ήθη της εποχής. Εμείς ως παιδιά ήμασταν με ένα τσουρί στα χέρια όλη την ημέρα ή κυνηγούσαμε τις φωλιές των σπουργιτιών και κοτσιφιών» θυμάται. Όσο για αυτοκίνητα στην περιοχή, καμία σύγκριση με το σήμερα. Αραιά και που στον δρόμο προς και από τα Χανιά. Οι συγκοινωνίες για τους κατοίκους γίνονταν με άμαξες και γαϊδούρια. Η Μάχη της Κρήτης και η κατοχή βρήκε τον κ. Καστρινάκη μέσα στην καρδιά των γεγονότων. Ο ίδιος ως παιδί γλίτωσε σαν θαύμα από τις σφαίρες ενός ναζιστικού Στούκας που γάζωσε το σημείο όπου βρισκόταν. Δεν θα ξεχάσει ποτέ τους ήχους της μάχης από το Μάλεμε, τους συνεχείς βομβαρδισμούς, το ότι οι οι ναζί επίταξαν τα περισσότερα σπίτια του χωριού και οι κάτοικοι υποχρεώθηκαν να μείνουν για χρόνια μέσα σε σπηλιές. «Τέσσερα χρόνια μέναμε μαζί με τα πρόβατα στις σπηλιές. Τι να κάνουμε, αφού μας είχαν πάρει τα σπίτια;» λέει. Ο πόλεμος τελείωσε, όχι όμως και οι δυσκολίες της καθημερινότητας. Το ηλεκτρικό ρεύμα και το νερό ήλθε στην περιοχή στα μέσα της δεκαετίας του ?50. Τότε έγινε και ένα από τα "τουβλάδικα", μεγάλο εργοστάσιο κατασκευής τούβλων που λειτουργούσε ως και τη δεκαετία του ?90 στο σημείο που σήμερα είναι το ξενοδοχείο "Αλεξάνδρα". Οι κάτοικοι υπολογίζονται σε 150 οικογένειες. Σε σύγκρίση με άλλα χωριά της Κρήτης, η μετανάστευση ήταν μικρή. ΟΙ ΠΡΩΤΟΙ ΤΟΥΡΙΣΤΕΣ Εκεί στα τέλη της δεκαετίας του ?50 ήταν που εμφανίσθηκαν και οι πρώτοι τουρίστες. Οχι οργανωμένοι φυσικά. «Πρέπει να ήταν το 1957 αν θυμάμαι καλά. Είχαμε δει 5-6 άτομα. Τότε είδαμε πρώτη φορά τα μπικίνια που φορούσαν οι γυναίκες. "Βρε έλα να δεις ένα μπικίνι" λέγαμε και πηγαίναμε στην παραλία για να δούμε το θέαμα. Πρωτόγνωρα πράγματα. Πιο οργανωμένα ήλθαν μετά. Στην αρχή μας φαινόταν παράξενη αυτή η αλλαγή αλλά μετά συνηθίσαμε τον τουρισμό. Όμως και πάλι σήμερα τα αγροτικά προϊόντα δεν έχουν καμία αξία. Από όταν μπήκαμε στην Κοινή Αγορά εκαταστραφήκαμε. Αναθρέφεις ένα ζώο και δεν μπορείς να το πουλήσεις γιατί φέρνουν από την άλλη άκρη του κόσμου». Ο κ. Νίκος αγαπάει το χωριό του παρόλο που τώρα από το σπίτι του δεν βλέπει τη θάλασσα. Ξενοδοχεία και άλλα κτίσματα έχουν υψωθεί σε διάφορα σημεία. «Εδώ γεννήθηκα, εδώ ανατράφηκα δεν μπορώ να μην το αγαπώ. Και καλούς ανθρώπους έχει. Ίσως πλέον έχει περισσότερο τσιμέντο» καταλήγει. Από τα... τουβλοκάμινα στα ξενοδοχεία «Βλέπεις τώρα τόσα σπίτια, ξενοδοχεία, καταστήματα στην παραλία. Όταν ήμουν παιδί ένα σπίτι υπήρχε, της Παγώνας, εκεί που είναι σήμερα το βενζινάδικο της Αγ. Μαρίνας» μας λέει ο κ. Νίκος Κοκκινάκης. Στα 91 του διατηρεί μια αξιοθαύμαστη μνήμη και μια ικανότητα να αφηγείται γεγονότα και ιστορίες που εκπλήσσει. «Το χωριό μας ήταν πάντα αγροτικό και είχε και τα τουβλοκάμινα. Ετσι ζούσαν οι κάτοικοί του» λέει. Προπολεμικά είχε καταταχθεί στο πολεμικό ναυτικό. Ομως, το κίνημα στην Κρήτη εναντίον του Μεταξά το 1938, είχε ως αποτέλεσμα, ο δικτάτορας να διατάξει την απόταξη όλων των Κρητικών. Ετσι βρέθηκε και πάλι στα Χανιά. Oι θύμησες της εποχής πολύ έντονες. Από το πρώτο ραδιόφωνο στο χωριό... «το φέρανε στο καφενείο του Δασκαλογρηγόρη και μαζεύτηκαν όλοι άντρες και γυναίκες να δουν τι ήτανε αυτό το κουτί που μιλούσε», μέχρι τα μπάνια στη θάλασσα... «Η χαρά μας τότε ως νέοι άντρες ήταν να κολυμπήσουμε ως απέναντι τα Θοδωρού. Γυναίκες δεν έβλεπες στην παραλία. Σπάνια θα έρχονταν 2-3 μαζεμένες, ή συνοδευόμενες από συγγενείς τους βουτώντας με τις πιτζάμες τους. Καμία σχέση με το σήμερα». Στην κατοχή τα βάσανα για τους κατοίκους ήταν πολλά. Πολλοί έμεναν στα σπήλαια, στη Νεροσπηλιά και στο Γεροσπήλιο. Όλοι οι άντρες χρησιμοποιούνταν για αγγαρίες των ναζί για οχυρωματικά έργα. «Περάσαμε πολύ άσχημα γιατί κάθε λίγο μας έπαιρναν για αγγαρείες. Στο λατομείο της Αγ. Μαρίνας θα δουλεύαμε και 500 άτομα. Ελληνες, Ιταλοί μετά το ?43 και Ρώσοι αιχμάλωτοι που τους είχαν φέρει εδώ. Χωρίς φαγητό, ρακένδυτοι, να σκάψουμε το βουνό, να μαζέψουμε ξύλα, να τους κάμουμε τα ορύγματα στα υψώματα. Εκατοντάδες πλατάνια, κυπαρίσσια που ήταν γεμάτα από το χωριό μέχρι το νταμάρι, τα κόψαμε όλα για να τα χρησιμοποιούν για θέρμανση ή για μαγείρεμα» αναφέρει. Μετά τον πόλεμο η καθημερινότητα δύσκολη. Η διαδρομή για τα Χανιά γίνονταν με «ένα φορτηγό του Οδυσσέα του Κρασουδάκη. Εκανε μεταφορές. Έβαζε φορτία και ορθίους, 20-30 νομάτοι και το εισιτήριο κανά τάληρο. Και βέβαια πολλές άμαξες, γαϊδούρια. Λεωφορεία μια φορά την ημέρα. Ποιον να πρωτοπάρει;». Η Αγία Μαρίνα αρχίζει να μοιάζει με τον σημερινό οικισμό στα τέλη της δεκαετίας του ?70. «Τότε ξεκίνησαν να έρχονται οργανωμένοι, μέχρι τότε έρχονταν μεμονωμένοι, Γερμανοί οι περισσότεροι με τα αυτοκίνητά τους. Εχει ο τουρισμός τα καλά του έχει και τα κακά του. Εφερε κάποια λεφτά αλλά άλλαξε πολύ και τους ανθρώπους! Χάθηκε ο σεβασμός και η εμπιστοσύνη. Και μην νομίζεις, εντάξει υπάρχουν αρκετοί που κερδίζουν από τον τουρισμό αλλά για αυτούς που είναι εργάτες, οι απολαβές δεν είναι οι ίδιες και έτσι όπως έγιναν τα πράγματα μεγαλώνει η εκμετάλλευσή τους" τελειώνει την αφήγηση του ο κ. Κοκκινάκης